"LIBERTY" - "E PLURIBUS UNUM" - "IN GOD WE TRUST": đây là 3 giá trị mà nước Mỹ chọn làm tiêu ngữ (motto).
"Các vị lập quốc chúng ta (nước Mỹ) trân trọng Tự Do, không phải dân chủ" ("Our country's founders cherished liberty, not democracy" - Ron Paul). Vì sao chọn "Liberty" làm giá trị nền tảng, không phải "Democracy"?
VÌ CÓ TỰ DO (LIBERTY), ẮT SẼ CÓ DÂN CHỦ (DEMOCRACY);
CÓ DÂN CHỦ, THÌ VẪN CÓ THỂ NÔ LỆ/CHƯA HOÀN TOÀN TỰ DO
&1&
Theo dòng lịch sử nước Mỹ, trong vụ kiện nổi tiếng Dred Scott với Sandford trong năm 1857, Tối cao pháp viện với 7 vị thẩm phán được tiến cử bởi đảng Dân Chủ đã bỏ phiếu ủng hộ chế độ nô lệ trong khi 2 vị thẩm phán từ đảng Cộng Hòa phản đối. Sự đối kháng này đã dẫn tới cuộc nội chiến. Tổng thống Abraham Lincoln (đảng Cộng Hòa) của bên thắng cuộc, sau đó, đã ban hành đạo luật giải phóng chế độ nô lệ.
Có lẽ nhiều người sẽ lấy làm khó hiểu tại sao đảng Dân Chủ ủng hộ chế độ nô lệ, vào thế kỷ 19, dường như đi ngược với tôn chỉ "Dân chủ" thì phải? Ồ, không, vẫn là dân chủ - nếu bạn hiểu đúng khái niệm này! Khác với quân chủ (thẩm quyền quyết định nằm ở nhà vua), thiết chế dân chủ khẳng định thẩm quyền nằm ở các lá phiếu của người dân.
Vấn đề ở chỗ: những ai được xem là "dân", nói rõ hơn, những ai được định nghĩa là "công dân"?
Tòa án trong vụ kiện lừng danh nêu trên, khi đó, họ phán quyết: "người nô lệ không phải là công dân, họ là tài sản". Những người thủ đắc quyền công dân (ngoại trừ nô lệ vì chỉ được xem là "tài sản"), họ đều được quyền bỏ phiếu, do đó rõ ràng là quyền làm chủ vẫn thuộc về công dân đó thôi - hay nói cách khác, họ đang thực thi dân chủ (đâu phải quân chủ)!
&2&
Mỗi con người ("Nhân") trong chúng ta đều có hai chiều kích: chiều kích hàng ngang, còn gọi là "chiều kích xã hội", tương quan giữa con người với nhau trong xã hội/quốc gia; và chiều kích hàng dọc, tức tương quan với chính mình và với những thực tại siêu nhiên, tâm linh (tôn giáo, tín ngưỡng là một hình thái biểu hiện cho chiều kích này).
Với chiều kích hàng ngang, "Nhân" trở thành "Dân", mỗi con người khi ấy được hiểu là sinh thế xã hội / sinh thể chánh trị. Tức "Dân" là một khía cạnh trong cuộc sống của "Nhân".
Còn "Nhân" thì rộng hơn ý niệm "Dân", vì gồm không chỉ chiều kích hàng ngang mà còn cả chiều kích hàng dọc.
Một khi giản lược con người chỉ còn là sinh thể xã hội/sinh thể chánh trị (theo chiều kích hàng ngang), "Nhân" chỉ còn là "Dân" - mà do vậy, tùy bối cảnh chánh trị, ý niệm "Dân" khó tránh khỏi sự thiên vị, thiên lệch, định hướng, phân loại theo môi trường giai cấp này kia...
Mỗi con người cần được nhìn nhận là "Nhân", nhấn mạnh "Nhân Bản" (lấy con người làm gốc): con người được nhìn toàn diện cả chiều kích hàng ngang lẫn hàng dọc.
Đâu là giá trị nền tảng của "Nhân"? Đó chính là TỰ DO (Liberty) để tôn trọng và làm triển nở phẩm giá con người.
* TỰ DO (LIBERTY)? Vẫn còn nhiều, rất nhiều người trong chúng ta còn bị mờ mịt, "hiểu" Tự Do lệch theo xu hướng của bản năng. Tôi xin giải minh qua hai bài viết (mời đọc: bài 1 - https://www.facebook.com/nguyenchuong158/posts/pfbid03rMEucidoAd2Cgqxhkg7Mpo8vpssde7EtkoJftAWypUUDEE1xxwjqTQbRDgYRJrMl
&3&
"E PLURIBUS UNUM"? Cụm chữ Latin này mang nghĩa "one from many parts", "từ nhiều nên một". Tức "cộng hòa" - mọi người cùng hợp tác làm việc với nhau. Đây là giá trị mà nước Mỹ đề cao.
"IN GOD WE TRUST" mang giá trị gì? Nước Mỹ minh định đây là quốc gia đề cao vai trò của tôn giáo tín ngưỡng.
Chữ "GOD", trong bối cảnh văn hóa lập quốc của nước Mỹ, được dựa vào Kinh thánh (Holy Bible). "God" là cách chuyển ngữ từ tiếng Do Thái: "YHWH" được đọc thành Yahweh hoặc Jehovah. Chuyển ngữ tiếng Việt là "Chúa hằng hữu", "Chúa tự hữu".
"In God we trust": "Chúng ta tín thác nơi Chúa".
Theo tiến trình phát triển về sau, câu "In God we trust" được quảng diễn là sự xác tín tâm linh đa dạng, tùy vào niềm tin tôn giáo mỗi người.
TỰ DO TÔN GIÁO tại Mỹ được bảo đảm bởi Tu chính án thứ nhứt ( First Amendment), là Tu chính án hàng đầu trong 27 Tu chính án trong nền luật pháp Mỹ.
Theo Trung tâm nghiên cứu PEW, hiện nay người Mỹ có đức tin tôn giáo chiếm đến 76,5% dân số; trong đó Ki-tô giáo 70,6% (Tin Lành, Công giáo, Chính thống giáo...), các tôn giáo khác 5,9% (Do Thái giáo, Islam, Phật giáo...).
* THAY LỜI KẾT
Khi nhìn con người là "Nhân" chớ không chỉ là "Dân", ắt phải đề cao và tôn trọng TỰ DO (Liberty). Có Tự Do, như vậy, mới bảo đảm được việc thực thi dân chủ ở chiều sâu nhứt.
Gắn liền với TỰ DO (Liberty) là tinh thần CỘNG HÒA ("E Pluribus Unum") và giá trị TÂM LINH sâu xa cho cuộc hiện hữu của mỗi con người ("In God we trust") ./.
Matthew NgChuong
---------------------------------------------------------------